De magnaat en filantroop voorspelt een tijdperk van “vrije intelligentie” dat de rol van de mens op het gebied van werk, onderwijs en geneeskunde zou kunnen herdefiniëren.
“Over tien jaar kunnen de meeste menselijke taken worden uitgevoerd door kunstmatige intelligentie”. Dat was de botte bewering van Bill Gates tijdens zijn recente optreden bij Jimmy Fallon en in een daaropvolgend gesprek op Harvard met professor Arthur Brooks.
Maar achter die zin schuilt meer dan een provocatie: het is een visie, even verontrustend als veelbelovend, van een wereld in radicale transformatie. Voor Gates is AI niet zomaar een technologische doorbraak, maar de volgende grote stap in de digitale revolutie die hij zelf heeft helpen ontketenen. In de jaren tachtig zette hij een computer op elk bureau, nu voorziet hij een alomtegenwoordige, onzichtbare en vrije intelligentie, klaar om alle lagen van het menselijk leven te infiltreren.
“Intelligentie zal volledig gratis zijn,” zei hij, vooruitlopend op een horizon waarin het tekort aan experts – briljante artsen, buitengewone leraren – zal worden vervangen door geautomatiseerde systemen die in staat zijn diagnoses te stellen en iedereen bijles te geven.
VRIJE INTELLIGENTIE
Het idee van “gratis intelligentie” – opgevat als universele toegang tot cognitieve vaardigheden die voorheen voorbehouden waren aan de allerbesten – klinkt verleidelijk. Maar Gates maakt geen geheim van zijn ongerustheid: “Het is erg diepgaand en zelfs een beetje eng… omdat het zo snel gaat en er geen bovengrens is,” bekende hij tijdens zijn lezing op Harvard.
Deze snelheid, die op niemand wacht, roept een vraag op die onbeantwoord blijft: welke plaats hebben mensen in een wereld die gedomineerd wordt door kunstmatige intelligenties?
ONDERWIJS EN GENEESKUNDE
In die nabije toekomst ziet Gates AI twee pijlers van de samenleving radicaal veranderen: onderwijs en geneeskunde. Hij stelt zich digitale docenten voor die niet alleen lesgeven, maar ook motiveren, zwakke punten opsporen en het leren in realtime personaliseren. We hebben het dan niet meer over een klaslokaal uit de 20e eeuw met digitale whiteboards, maar over een algoritmische pedagogie die de leraar zoals we die kennen zou kunnen afschaffen.
Maar waar Gates een meer directe – en misschien wel revolutionaire – impact ziet, is in de geneeskunde. AI, zegt hij, zal artsen kunnen overtreffen bij complexe diagnoses door genetische informatie, symptomen, klinische databases en wetenschappelijke publicaties met bovenmenselijke snelheid te integreren.
In plaats van de dokter te vervangen, zal het hem vermenigvuldigen en hem naar afgelegen gebieden, ingestorte ziekenhuizen of ontwikkelingsregio’s brengen waar gezondheidszorg nog steeds een voorrecht is. “Het tekort aan artsen zou een probleem uit het verleden kunnen worden,” zei hij.
BELOFTE OF BEDREIGING?
Niet iedereen deelt echter het gematigde optimisme van Gates. Mustafa Suleyman, CEO van AI bij Microsoft en auteur van het boek The Coming Wave, waarschuwt dat deze ontwikkelingen niet simpelweg hulpmiddelen zullen zijn om menselijk werk te verbeteren, maar directe vervangers. Volgens hem zal deze technologische golf een “enorm ontwrichtend” effect hebben op de beroepsbevolking, hele beroepen herontwerpen en een ongekende ontwrichting veroorzaken in bijna elke bedrijfstak.
Suleyman ontkent het economische potentieel van AI niet: integendeel, hij ziet het als een kracht die groei en welvaart zal ontketenen. Maar tegelijkertijd beschrijft hij het als in wezen “arbeidsvervangend”. Met andere woorden, de opkomst van kunstmatige intelligentie zou geen evolutie van menselijke arbeid zijn, maar een overgang naar een nieuw productiemodel waarbij vele handen niet langer nodig zullen zijn.
Deze spanning tussen belofte en bedreiging is niet nieuw. Gates, die tientallen jaren besteedde aan het overbruggen van de digitale kloof, erkent nu dat de echte uitdaging niet de toegang tot technologie is, maar het ethisch gebruik ervan. “Soms, als je mensen macht geeft, gaat het niet altijd de goede kant op”, zei hij, terwijl hij eraan herinnerde hoe sociale media en digitale platforms valse en gepolariseerde discoursen hebben versterkt. Het probleem is niet langer het hebben van technologie, maar wat we ermee doen.
In die zin beweegt Gates zich zelf tussen enthousiasme en voorzichtigheid. Zijn visie is niet dystopisch, maar getuigt wel van een zekere alertheid. Op zijn best kan AI uitmuntendheid democratiseren – in onderwijs, geneeskunde, wetenschap – en historische ongelijkheden corrigeren. Maar als het verkeerd wordt gebruikt, kan het ongelijkheden versterken, werknemers verdringen en verwarring zaaien in plaats van kennis. Zoals bij elke grote revolutie zal de uitkomst afhangen van wie het roer in handen neemt.
